huisdetective: 1924, 1926-1931

Het wonen in een huis uit 1887 doet je onmiddellijk verbonden voelen met de historie. Het is mooi om ook onderdeel te zijn van het leven van dit huis. Het stamt uit 1887 en hoorde bij de eerste grote stadsuitbreidingen van Den Haag. Nadat het centrum vol raakte moest snel uitbreiding gezocht worden voor de bevolkingsgroei. Het werden o.a. het Zeeheldenkwartier en de Archipel. Voor het Zeeheldenkwartier werd het "Kleine Veentje" gebruikt, een veenpolder die lag tussen Huis Zorgvliet en de Laan van Meerdervoort aan de noordkant, de Veenlaan en het Noordeinde in het oosten, de gracht van de Noordwal in het zuiden en de Beeklaan in het westen. Dit valt te lezen op de website met de geschiedenis van de Elandstraatkerk die rond dezelfde tijd is gebouwd. Zie voor meer info deze link naar de geschiedenis van de Elandstraatkerk.

In onze straat, de Van Speijkstraat, zijn verschillende bouwstijlen te herkennen. Op deze link is meer info te vinden over de geschiedenis van de Van Speijkstraat in het Zeeheldenkwartier. Het oudste deel van de straat, aan de overkant van de Zoutmanstraat, kent grotere huizen. Het eerste huis in de Van Speijkstraat is een villa die een heer van stand liet bouwen omdat hij zo graag aan de rand van de stad woonde en uit wilde kijken over het Scheveningse Bos. Inmiddels is deze villa volledig ingebouwd en ingesloten door de Laan van Meerdervoort-Javastraat, en in gebruik als - hoe kan het ook anders - kantoorpand. Aan onze kant van de Zoutmanstraat zijn de huizen kleiner en anders gebouwd. Beneden- en bovenwoningen, oorspronkelijk al bedoeld als verschillende woningen met ieder een eigen ingang en huisnummer. Uit historische kranten maak ik op dat de eigendom van de woningen wel als een geheel werden verkocht. De splitsing van deze woningen in verschillende appartementsrechten kwam pas later, in de jaren 70/80.

Inmiddels mag ik mijzelf wel een huisdetective noemen. Dat zijn mensen die onderzoek doen naar de geschiedenis van hun huis. Internet is bij het onderzoek onmisbaar. Ik heb een aantal leads van waaruit ik verder zoek. Dat onderzoek zal ik voortzetten in het gemeente archief. Ik ben al eens bij de afdeling bouwzaken van de gemeente geweest maar daar werd me verteld dat er een geen bouwtekeningen zijn bewaard van de periode voor 1920/1925. Alleen als er ooit een aanvraag voor een verbouwingsvergunning is gedaan na die tijd, is dat bewaard. Dat was voor onze woning niet het geval.

de Arduinse wasbak die we in de kruipruimte vonden

Het wonen in zo'n oud huis is een beetje een ontdekkingstocht. Elke keer ontdek je weer iets nieuws en meer over je huis. Dat roept dan vaak ook weer vragen op. Zo vonden we bij het openmaken van de kruipruimte een oude Arduinse (belgisch hardsteen uit de Ardennen) wasbak. Die was waarschijnlijk bij de bouw van het huis gebroken (in drie stukken) en in de kruipruimte gegooid. Een van de vragen die de wasbak bij ons opriep was: komt hij oorspronkelijk uit de keuken? Nee, want de bak is niet diep genoeg. Waarschijnlijk was die bak bedoeld om de was te doen op het plaatsje, dat een open ruimte was naast de keuken. Inmiddels is het plaatsje onze "machinekamer": de plek waar onze apparaten (wasmachine, droger, afwasmachine) trouw hun werk doen. We hebben de wasbak uit de kruipruimte getild en deze wordt inmiddels hergebruikt in onze tuin. Hij staat nu nog vol met planten, maar we denken nog na over een andere bestemming als we de tuin t.z.t. hebben gereorganiseerd.

We hebben geluk met ons huis. De meeste grote "moderniseringen" zijn aan ons huis voorbij gegaan. Wellicht komt dat omdat - volgens onze overbuurman wiens familie al 3 generaties in hun huis woont - gedurende heel lange tijd dezelfde (oude) mensen hebben gewoond. Geen open keuken, kookeilanden of togen, geen andere doorbraken of slopen van muren of iets dergelijks, uiteraard met uitzondering van enkele noodzakelijke veranderingen die nodig waren om met de tijd mee te gaan. Het is toch wel fijn om elektriciteit, cv en een badkamer te hebben... De originele grenen paneeldeuren zijn nog aanwezig. Er zijn ook nog mooie panelen aanwezig achter de cv in de woonkamer, ontdekten we toen we de radiotor-ombouw weghaalden om e.e.a. schoon te maken. Inmiddels zijn deze mooie panelen weer even verstopt achter de ombouw, maar ze staan op het lijstje om in volle glorie te herstellen.

mooie panelen achter de radiator

De originele oude Amerikaans grenen vloer ligt er nog in (met uitzonderingen van -helaas- een paar planken die vervangen moesten worden wegens houtworm). De schouwen zitten er nog in, redelijk ongeschonden maar wel toe aan wat TLC. Het waren ooit gaskachels. Die zijn verdwenen. Mogelijk dat we in de toekomst weer iets dergelijks terugbrengen, maar vooralsnog doen de schouwen het gewoon perfect als sfeermakers.

De beide ornamenten stucplafonds zijn nog aanwezig; de een duidelijk in veel betere conditie dan de ander: dit sterkt ons in ons vermoeden dat het huis - mogelijk in de jaren 80 - verhuurd is geweest in twee delen waarbij de woonkamer is opgedeeld.

ornamentenplafond waar vroeger gaslamp hing

Er zijn ook zaken verdwenen. Het glas in lood bijvoorbeeld. Maar er wordt op dit moment hard gewerkt om dit weer terug te brengen. Als het goed is gaat het hier op lijken:

zo hadden we ons glas in lood in gedachten

Mogelijk heeft er een ensuite in gezeten of een tussenkamer - een alkoof. Bij onze bovenburen is de ensuite nog aanwezig in de woonkamer.

Het interieur van de huizen werd verschillend gebouwd. Het is dus mogelijk dat wij geen ensuite maar een alkoof in het huis hadden. Dit vermoed ik ook gelet op de sporen van muren op onze vloer. De vloer is daar lichter van kleur. Daarnaast heb ik ontdekt dat in de jaren 30 een familie met veel kinderen in ons huis woonden... Die tussenkamer was dus wel broodnodig.

Het onderzoek brengt je ook terug naar andere tijden, waarin zaken die voor nu gewoon zijn helemaal niet gewoon waren. Zoals een badkamer in je huis. In ons huis zat oorspronkelijk geen badkamer. Er werd gebaad in een badhuis. Er was geen elektriciteit. Gas was in 1887 heel gebruikelijk en de verwarming en lamp draaiden op gas. En uiteraard is de cv ook van zeer veel later. Om ons huis van een badkamer te voorzien is de gang opgedeeld. Vroeger liep er een lange gang van voordeur tot keuken, met aan een zijde 2 deuren naar de woonkamer (waar in het midden naar ik aanneem een alkoof zat) en 2 deuren aan de andere zijde van de gang, een voor een gangkast en een voor het toilet. De keuken had een deur naar het plaatsje. De achterwoonkamer had openslaande deuren naar de tuin (of het erf, zoals dat ook wel genoemd werd). Op het erf bevond zich, dat blijkt uit oude kranten uit de jaren 20, soms ook een brandstoffenhok. De keuken was voorzien van een grote schouw met fornuis om op te koken. Deze schouw is niet meer aanwezig in onze keuken. Op die plaats is een cv-ketel opgehangen. Bij veel huizen in de buurt zit zo'n schouw nog wel in de keuken, zoals op deze foto te zien is.

Bij de renovatie van onze keuken zullen we trachten de schouw met fornuis te herstellen.

De tegels die gebruikt zijn in de keuken (en waarover heen is geschilderd) zijn donkerroodbruin glanzend geglazuurd. Erg jaren 70, maar omdat de tegels onder de raamkozijnen aan de achterkant van het huis hetzelfde zijn, en ook bij de buren, vermoed ik dat deze toch origineel zijn. Ze zijn gemaakt bij een tegelfabriek hier in Den Haag, niet ver hiervandaan.

Het is een speurtocht om te ontdekken hoe het huis er in originele staat uit heeft gezien en hoe het is veranderd in de loop der tijd. En wie hebben er gewoond? Via een advertentie in het Utrechts Nieuwsblad uit de jaren 30 kwam ik erachter dat de heer Th. B. Fortman, een koopman, hier heeft gewoond. Zijn faillissement werd gepubliceerd in het Utrechts Nieuwsblad van 28 november 1931.

De heer Theodorus Bernardus Fortman is op 13 maart 1895 in Vlaardingen geboren. Blijkens het afschrift uit de burgerlijke stand is hij op 12 mei 1914 in Den Haag komen wonen. Op 21 augustus 1926 verhuisde hij, 31 jaar oud, naar de Van Speijkstraat 192. Als beroep had hij eerst bediende, later manufacturier. Uit het faillissement uit 1931 weten wij dat hij toen koopman was. De heer Fortman was op 13 april 1921 getrouwd met Jacoba Susanna Clement, geboren op 20 juni 1898 te Den Haag. Zij kregen samen 7 kinderen, waarvan 4 op de Van Speijkstraat. Een vijfde kind werd geboren 1 dag voor de verhuizing naar de Van Speijkstraat, op 20 augustus 1926. Je vraagt je wel eens af hoe zo'n groot gezin in een huis woonde waar wij nu met zijn 2-en wonen. Waarschijnlijk was de alkoof in gebruik als ouderslaapkamer en sliepen alle kinderen in de uitbouw? Het was vroeger heel normaal om kinderen slaapkamers te laten delen.

Ik kan mij zo voorstellen dat de familie Fortman, zijnde katholiek, ook regelmatig in de Elandkerk kwam.

Het is mij niet duidelijk of de heer Fortman na zijn faillissement nog lange tijd in het huis is blijven wonen. Een van zijn dochters, Teresia Maria Bleijswijk-Fortman, geboren op 12 mei 1931 - en hoogstwaarschijnlijk op de Van Speijkstraat aangezien deze datum ligt voor het faillissement en de heer Fortman op de datum van het faillissement nog op de Van Speijkstraat woonde, is actief in de St Bartholomeus Parochie van de RK Kerk te Voorhout. [lead]

Een van de zonen van het echtpaar Fortman, Franciscus Ignatius, werd geboren op 30 mei 1924. Hij trouwde met Theodora (Thea) Conradi, geboren op 11 oktober 1927 te Den Haag. [lead]

Ons huis is -zo blijkt uit een advertentie uit Het Vaderland van 24 mei 1924- bij veiling ter verkoop aangeboden. Uit de historische kranten blijkt dat het aanbieden en verkopen van huizen ter veiling gewoon was. Ik vermoed dat de makelaars toen nog niet bestonden...

"Bij veiling d.d. 20 mei 1924, ten overstaan van notaris H. Heijnen te s Gravenhage, zijn ingezet: 

3 boven en benedenhuizen aan de Van Speijkstraat 182/184, 186/188 en 190/192 ieder op f 11.700,-.

De gunning zal plaats hebben op dinsdag 27 mei 1924 om 2 uur in het Venduehuis der Notarissen, Nobelstraat 5 te s Gravenhage." [lead]

** Van onze overburen hoorde ik dat er gedurende lange tijd een gevangenbewaarder in ons huis heeft gewoond. [lead]

** Op 2 april 1986 heeft Metterwoon Vastgoed BV de eigendom verkregen van het pand met bijbehorende grond aan de Van Speijkstraat 190-192 te Den Haag. Metterwoon heeft op 30 september 1986 het pand in appartementsrechten laten splitsen bij Notaris Peter Jacob Busch aan de Statenlaan 105 in Den Haag. [lead]

Ik denk dat ik binnenkort eens een tijdlijn moet maken.